Τα Νεότερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Τα Νεότερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Ευαγγελία Καμπούρη

Ευδοξία Μαυρουδή

Κορνηλία Τρασκοπούλου

Μάιος 1983

Ελληνικά

Journal Article

Ευαγγελία Καμπούρη

Ευδοξία Μαυρουδή

Κορνηλία Τρασκοπούλου

Journal Article

Στην εμπεριστατωμένη παρουσίαση των μνημείων της Άνω Πόλης, της Κάτω Πόλης και της Ανατολικής της περιοχής, το άρθρο προτάσσει το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των νεότερων μνημείων. Το χρονικό όριο του 1830, που συμπίπτει με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και την εισαγωγή του νεοκλασικισμού, παραβλέπει την παλαιότερη παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Η υποχρέωση να αναλάβει ο ιδιοκτήτης τη δαπάνη αποκατάστασης του διατηρητέου ευθύνεται εν πολλοίς για την αρνητική του αντιμετώπιση. Οι αναχρονιστικές ποινές δεν μπορούν σήμερα να αποτρέψουν τους παραβάτες. Τα οικιστικά αρχιτεκτονικά σύνολα αλλά και τα κτίρια «συνοδείας» που καθορίζουν τη μορφή και την κλίμακα του διατηρητέου πέφτουν σε κενό του νόμου. Τέλος, οι Εφορείες Νεότερων Μνημείων άρχισαν να λειτουργούν μόλις το 1980 και δεν έχουν ακόμη επαρκή στελέχωση. Δρουν επομένως υπό την πίεση πρωτοκόλλων ετοιμορροπίας ή αιτήσεων για κατεδάφιση παρά βάσει αξιολόγησης και προγραμματισμού. Η Άνω Πόλη αποτελούσε την τουρκική συνοικία. Στα διατηρητέα περιλαμβάνονται τα διώροφα ή τριώροφα σπίτια Τούρκων αξιωματούχων και Ντονμέδων (εξισλαμισθέντων Εβραίων). Το 1922, πραγματοποιείται η πρώτη επέμβαση στην περιοχή για τη στέγαση προσφύγων. Η χαρακτηριστική της πολεοδομική διάρθρωση (στενοί δρόμοι χωρίς ευθυγράμμιση, αδιέξοδα, κ.λπ.) καταστρέφεται καθημερινά. Για τα κτίρια της Κάτω Πόλης ορόσημο αποτελεί η πυρκαγιά του 1917. Διακρίνονται σε όσα κατασκευάστηκαν πριν ή μετά από αυτήν και, ενδιάμεσα, σε αυτά που διέσωσαν τμήματά τους. Στα τέλη του 19ου αιώνα, και μετά την πυρκαγιά του 1890, η Θεσσαλονίκη ανακαινίζεται. Ο κλασικισμός και ο εκλεκτικισμός υιοθετούνται από μια πόλη που επιθυμεί να αντιπροσωπεύεται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Μετά το 1917, κατασκευάζονται αξιόλογα δείγματα στυλιστικού πλουραλισμού και της νέας αρχιτεκτονικής (art nouveau). Η κατεδάφιση των ανατολικών τειχών το 1886 και η πυρκαγιά του 1890 ώθησαν τα υψηλά εισοδήματα να επεκταθούν ανατολικά στην «περιοχή εξοχών», χτίζοντας επαύλεις-πύργους. Πάνω σε ιπποδάμειο οδικό πλέγμα, ανάμεσα στα 1894-1912, χτίζονται εκατό περίπου επαύλεις και αρκετές εκατοντάδες μικρότερα σπίτια. Οι αρχιτέκτονες εφαρμόζουν ένα μίγμα νεοκλασικής ρυθμολογίας με εκλεκτικιστικές μορφές, συχνά φορτωμένες με βαριές διακοσμήσεις του οθωμανικού μπαρόκ. Τις περισσότερες νεοκλασικές επιδράσεις φέρουν τα δημόσια κτίρια που κατασκεύασε η τουρκική κυβέρνηση. Στις κατοικίες διακρίνονται πέντε τύποι: ο πρώτος χαρακτηρίζεται από την επίδραση της αυστρογερμανικής αρχιτεκτονικής, την πολυπλοκότητα του όγκου, τη σύνθετη στέγη, τον ορθογωνικό πύργο, τις λεπτοδουλεμένες ξυλοκατασκευές. Στον δεύτερο ανήκουν κτίσματα διώροφα με συμμετρική διάρθρωση. Στο κέντρο της κύριας όψης, επιβλητική μαρμάρινη σκάλα οδηγεί στην είσοδο. Στον ίδιο άξονα τοποθετείται ο εξώστης του δευτέρου ορόφου. Τρίτη ομάδα αποτελούν τα κτίρια με φρουριακό χαρακτήρα. Τα κτίσματα του τέταρτου τύπου (1920-1930) διακρίνονται για την υπερβολική τάση διακόσμησης των όψεων και την επίδραση του οθωμανικού ροκοκό. Τέλος, οι συντεχνίες των Ελλήνων μαστόρων που εργάζονται στην κατασκευή προσθέτουν παραδοσιακά στοιχεία στην αστική αρχιτεκτονική. Δεν είναι λίγα τα κτίρια που ενώ εντάσσονται στις παραπάνω ομάδες περιλαμβάνουν αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισί) ή έχουν μορφή και οργάνωση παραδοσιακού σπιτιού.

Μάιος 1983

7

Ελληνικά

72-83

Αρχαιολογία και Τέχνες

Τα Νεότερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης

https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/7-12.pdf